VZW De Huizen spreekt van detentiehuizen als wordt voldaan aan drie pijlers: kleinschaligheid, differentiatie en verankering in de buurt. Deze drie principes zijn inherent met elkaar verbonden en versterken elkaar. Wanneer veel kleinschalige detentiehuizen in de gemeenschap worden ingebed en van elkaar verschillen op verschillende domeinen, kunnen ze de juiste context bieden voor ieder individu. Bijgevolg geeft deze verscheidenheid aan detentiehuizen dan ook de mogelijkheid om de huidige, klassieke gevangenissen te vervangen.
Kleinschaligheid
Kleinschaligheid maakt het mogelijk om binnen het huis te zorgen voor een persoonsgerichte aanpak. De focus ligt hierbij op directe communicatie, een meer transparante werking en de mogelijkheid tot participatie van alle bewoners. Dit zijn zaken die vandaag door zowel onze verouderde als nieuwe, grote, klassieke gevangenissen enorm worden belemmerd.
In kleine groepen kan men bouwen aan een gezonde gemeenschap in het huis en tegelijkertijd zorgen voor een zinvolle dagbesteding voor ieder individu. De bewoners van het detentiehuis nemen verantwoordelijkheid op voor de dagelijkse taken en leren omgaan met spanningen die het samenleven met anderen met zich kan meebrengen. Omdat detentiehuizen veel kleiner en minder bureaucratisch georganiseerd zijn dan gevangenissen (minder regels en procedures), dienen alle betrokkenen in interactie te gaan met elkaar. Hierdoor ontstaan betere relaties tussen de werknemers, mensen in detentie en anderen. Deze manier van op maat werken zorgt voor een dynamische veiligheid, namelijk veiligheid die ontstaat door interpersoonlijke relaties in plaats van door metaaldetectoren, tralies en andere veiligheidsmaatregelen. Deze werking maakt het verder mogelijk re-integratietrajecten op maat uit te werken. Kleinschaligheid zorgt ervoor dat mensen in detentie opnieuw verbinding kunnen maken: met elkaar, het personeel, hun naastbestaanden en de bredere samenleving.
De kleinschaligheid hangt, zoals eerder beschreven, vast met de differentiatie, alsook met een verankering in de buurt. De nood van de doelgroep bepaalt het maximum aantal deelnemers. Het is van belang de bewoners van een detentiehuis samen te huisvesten op basis van hun noden en behoeften, eerder dan op basis van bepaalde misdrijven of selectiecriteria. Op die manier kan met een groep worden gewerkt aan begeleidingsnoden, met een sterktegerichte en individuele aanpak. Daarnaast biedt een quote van Sabrina Puddu, architect en onderzoeker aan de KU Leuven, meer inzicht in wat kleinschaligheid zou kunnen betekenen:
"Intuïtief zou ik zeggen dat een goed aantal mensen dat aantal is dat het mogelijk maakt voor alle leden om rond een tafel te zitten. Niet noodzakelijk een tafel voor de intimiteit van een gezin, maar een grote tafel om samen te eten, te discussiëren en beslissingen te nemen die hun gezamenlijke leven beïnvloeden. Maar dan zou mijn vraag zijn: omvatten de leden in een detentiehuis alleen de gedetineerden, of ook het personeel?"
Differentiatie
Omdat er verschillende, kleinschalige detentiehuizen naast elkaar moeten bestaan, kunnen ze de juiste huisvesting bieden voor elk individu. Dit is wat differentiatie betekent: mensen in de beste context plaatsen op basis van behoeften en omstandigheden die passen bij de gedetineerde persoon. Differentiatie is dan ook mogelijk op verschillende vlakken: op vlak van doelgroep, daginvulling, begeleiding en zorg, maar ook inzake beveiligingsniveau.
Zoals eerder vermeld onder de pijler ‘kleinschaligheid’ zorgt de context van een detentiehuis voor een individuele en zinvolle daginvulling, gepaste begeleiding en zorg. Verschillende diensten, activiteiten en programma's kunnen worden aangeboden die passen bij de behoeften van de bewoners. Daarnaast bieden verschillende detentiehuizen een kans tot een gepast beveiligingsniveau voor ieder individu. De hoge veiligheidsniveaus die kenmerkend zijn voor grote gevangenissen zijn slechts voor zeer weinig individuen nodig. Voor de meerderheid van de mensen in detentie is een hoog beveiligingsniveau onnodig en brengt het veel detentieschade toe. Bovendien is een laagbeveiligde faciliteit goedkoper om te renoveren, bouwen en te beheren dan een hoogbeveiligde faciliteit. Tegelijkertijd is het onvermijdelijk een grotere uitdaging om je voor te bereiden op re-integratie in een zwaar beveiligde voorziening. Opsluiting in gedifferentieerde huizen is een meer kosteneffectieve oplossing, die ook het proces om een waardevol lid van de samenleving te worden zal vergemakkelijken - voor de persoon die opgesloten zit én voor de samenleving zelf. De huidige context zorgt er echter voor dat mensen opnieuw feiten plegen. Persoonlijke problematieken kunnen beter worden aangepakt in een kleinschalige voorziening, waardoor op lange termijn de kans op schade aan de samenleving wordt verminderd.
Verankering in de buurt - gemeenschapsgericht werken
Vanuit de herstelgedachte kunnen detentiehuizen een economische, sociale of culturele rol spelen in hun directe omgeving. Zo kunnen de energie, kracht en sterktes van mensen in detentie worden ingezet. Gedetineerde personen krijgen de kans om hun verantwoordelijkheid op te nemen en iets terug te doen voor de maatschappij.
Detentiehuizen zijn niet geïsoleerd van de maatschappij, maar interacteren met de gemeenschap op dynamische wijze. Mensen in detentiehuizen maken gebruik van diensten die beschikbaar zijn in de gemeenschap, wat hun re-integratie in de samenleving ten goede komt, omdat ze reeds hun weg naar de hulp- en dienstverlening kennen. Dit bouwt dan ook wederzijdse betrokkenheid en verantwoordelijkheid op. Detentiehuizen werken bijvoorbeeld samen met lokale maatschappelijk werkers, artsen, leraren en sportcoaches, maar ook met lokale overheden, gemeenten en vrijwilligers uit de gemeenschap. Mensen in detentiehuizen maken dus gebruik van dezelfde dienstverleners (leerkrachten, psychologen, trainers, coaches, enz.) als iedereen in de buurt.
In laagbeveiligde detentiehuizen kunnen bewoners zelf naar buiten gaan om hun dienstverleners te ontmoeten. Zo leren ze de dienstverleners kennen die na hun vrijlating een rol kunnen blijven spelen. Voor hoogbeveiligde detentiehuizen kan hieraan een andere invulling worden gegeven, doordat hulp- en dienstverleners hun aanbod in het huis zelf verstrekken.
Detentiehuizen kunnen ook op veel manieren een toegevoegde waarde creëren voor de buurt. Denk hierbij aan projecten zoals een sociaal restaurant, een supermarkt, een reparatiewerkplaats of de verkoop van zelfgekweekte groenten. Zulke initiatieven stellen mensen in detentie in staat om activiteiten te ondernemen die betekenis hebben voor de samenleving én voor henzelf. Het zorgt er ook voor dat mensen de kans krijgen om de schade van het misdrijf te herstellen, zowel symbolisch als financieel. Zelfs in een zwaarbeveiligd detentiehuis kan een toegevoegde waarde worden gecreëerd door het gedeeld gebruik van ruimtes in het detentiehuis. Waarom geen lokale organisatie, zoals de lokale kunstschool, laten samenkomen in de bezoekruimte van het detentiehuis als deze niet in gebruik is? Dit soort initiatieven zorgen ervoor dat lokale gemeenschappen leren leven met daders in hun midden. Door een grondige voorbereiding en een voortdurende dialoog met de buurt zullen in de gemeenschap geïntegreerde detentiehuizen bijdragen aan een algemeen gevoel van rechtvaardigheid, eerlijkheid en veiligheid.